TÜRKİYE’DE GIDA SANAYİ:

MEYVE SUYU SEKTÖRÜNÜN GENEL YAPISI

Türkiye’de tarıma dayalı sanayiler tarımdan en yüksek verimin alınması için ihmal edilmemeli, sektörde çalışan firmalar en verimli kapasite kullanımına yardımcı olunmalıdır. Bu yazıda, tarıma dayalı sanayilerden meyve suyu sektörünün genel yapısıyla ilgili kısaca bilgiler verilecektir.

Türkiye’de tarım sektörü 79 milyonluk büyük bir nüfusu besleyen, bu nüfusun %20,6’sına istihdam sağlayan önemli bir sektördür. Tarım sektörü büyüklüğü 148.287.777 bin TL (54.650.101 $)  ile 2015 yılında 1.953.561.332 bin TL (719.967.122 $) olan Türkiye GSMH ’sının %7,6’sını gerçekleştirmiştir. Bunun yanında 2015 yılında 143,9 milyar $ olan ihracatın %3,72’sine karşılık gelen 5.353,08 milyon $’ı doğrudan tarımdan sağlanmıştır. Bu pay işlenmiş tarım ürünleriyle % 13,3’lara, tarıma dayalı sanayi ile hesap edildiğinde % 25’lere ulaşmaktadır¹.

Türkiye Asya ve Avrupa arasında yer almaktadır ve büyük biyolojik farklılıklara neden olan birçok ekolojik bölgeye sahiptir. Türkiye’deki arazilerin %11’i ekilmemiş alan, %39’u dikili alan ve %43’ü de ormanlardan oluşmaktadır. Geriye kalan bölümün %5’ini meyve, %2’sini ise sebzeler oluşturmaktadır. Plantasyona uygun arazileri ve iklimsel koşullar göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye adeta bir meyve cennetidir. Buna ek olarak ülke nüfusunun %60’ı 35 yaş altında olmasına bağlı olarak iş gücü de oldukça yüksektir. Bir diğer değişle, Türkiye meyve suyu endüstrisi büyük bir potansiyele sahiptir. Ancak çeşitliliğin çok olması ve dört mevsim üretilebiliyor olmasından dolayı meyvelerin büyük kısmı taze tüketilmektedir. Yine de meyve suyu sektörü açısından önemli olan nokta, yurt dışı talebin artması durumunda, var olan kaynakların talebi karşılamaya yetecek olmasıdır².

Dünya meyve üretimin yaklaşık yıllık 17 milyon tona yakın üretimle, dünya üretiminin yaklaşık %3’ünü karşılayan Türkiye tarafından yapılmaktadır ve Türkiye kayısı, vişne, elma ve nar üretimi bakımından dünyada ilk 5’te yer almaktadır³.

Türkiye meyve suyu endüstrisinde işlenen başlıca meyveler elma, kayısı, şeftali, vişne, portakal, üzüm ve nardır. Bu 7 meyvenin 2017 yılı üretimi yaklaşık 12 milyon tondur ve bunun %36’sını üzüm, %29’unu elma ve %15’ini portakal oluşturmaktadır⁴.

Türkiye meyve suyu endüstrisinde 2015 yılında sektörde işlenen meyve miktarı 958 bin tondur. İşlenen meyvelerde ilk sırayı yaklaşık %48’lik payı ile elma almakta, bunu sırasıyla şeftali(%11), nar(%10), portakal(%9) ve vişne(%7) izlemektedir⁵.

Türkiye’de meyve suyu endüstrisi, 1960’larda başlayan ilk ticari üretimden sonra, 1970’lerde yatırımlar yaygınlaşmıştır. Sektör 1980’lerde yaşanan ekonomik çalkantılardan sonra 1990’larda yeniden canlanmıştır. 2000’den bu yana büyüme devam etmektedir. Bugün sektörde başlıca 35 firma rekabet etmekte ve 150’nin üzerinde ülkeye ihracat yapılmaktadır⁶.

Sektördeki firma sayısı 37’dir. Sektör büyüklüğü 2017 yılı itibariyle 2,8 milyar TL’dir. Kişi başına tüketim 8,7 TL’ye ulaşmıştır. Yılda, ortalama 958.000 Ton meyve konsantreye (elma, vişne, nar) ve püre (şeftali, kayısı, vb.) işlenmektedir. Bunların bir kısmı (özellikle elma suyu konsantresi) ihraç edilerek 2017 yılında 217 milyon dolar civarında döviz sağlanmıştır, kalanından ise yurtiçi pazar için meyve suyu vb. tüketime hazır içecek (meyve suyu, meyve nektarı, meyveli içecek) üretilmektedir⁷.

Yurtiçi pazarda yaklaşık 35 firma, 40 dolayında marka ile rekabet etmektedir. Bu firmalar aşağıdaki çizelgede verilmiştir⁸. Meyve suyu vb.’ nin yıllık tüketimi yaklaşık 691 milyon litredir. Bunun %6,8’i meyve suyu, %66,2’si meyve nektarı, %4,7’si meyveli içecek, %22,3’ü ise aromalı içeceklerdir⁹. Kişi başına yıllık tüketim 8,70 litredir. Oysa bu AB ülkelerinde ortalama 20 litre, ABD ’inde ise 30 litre dolayındadır¹⁰.

*http://www.meyed.org.tr/ 11

Türkiye’deki meyve suyu firmalarıyla ilgili kısaca bilgi vermek gerekirse;

Meyve suyu işletmelerini işleme hatlarına göre şu şekilde gruplayabiliriz¹². Türkiye’de bu her grupta firma üretim yapmaktadır.

1. Grup; Meyve suyu konsantresi ve püreleri imal eden ve sanayiye hizmet veren firmalar, kısaca konsantre imalatçısı.
2. Grup; Meyve suyu konsantresi ve püreleri imal eden ve çıktılarını nihai tüketime yönlendiren firmalar, kısacası konsantre imalatçısı ve şişeleyicisi firmalar.
3. Grup; Temin ettiği hammaddeyi nihai tüketime yönlendiren firmalar, kısaca şişeleyici firmalar.

Firmaların hammadde ile ilgili sorunları olmaktadır. Genellikle kaliteli meyve bulmakta sorun yaşamaktadırlar¹³. Sektörde çoğu firma yerlidir, son dönemde yabancı şirketlere satılan fabrikalar vardır^{14, 15}.

            Sektörde firmalar ortalama 60 ile 400 personel çalıştırmaktadır. Çalışan mühendis sayıları ise 3 ile 34 arasında değişmektedir. Çalışan mühendislerin çoğu üretimde kalite mühendisi olarak çalışmaktadır. Son yıllarda firmaların pazarlamaya önem vermesiyle, pazarlama bölümlerinde de kalifiye elemanlar çalıştırılmaya başlanmıştır.

Sektörde tam kapasite ile çalışan çok az firma vardır. Buna karşın çok düşük kapasitede çalışan firmanın az olması da sevindiricidir. Kapasite kullanım oranı %70-80’i bulmaktadır. Kapasite kullanım oranında mevsimlik dalgalanmalar yaşanmaktadır.

Fabrikaların hammadde sağladığı bölgeler firmaların kurulduğu yer, işleme hatları, pazarladıkları genelde ürünün yoğun olduğu bölgelere ve limanlara yakınlığa göre değişmektedir. İşletmelerin çoğu hammaddeyi kendi aracı şirketleri vasıtasıyla tedarik etmektedirler. Kendi bünyesinde olmayan bir şirketten başka bir aracıdan hammadde tedarik edenlerde vardır. Meyve suyu firmaları ürettikleri ürünü genelde kendi aracı şirketleriyle veya az bir kısmı başka aracı şirketler ile pazarlamaktadır. Sektörde büyük diye tabir edilen birkaç firma ürününü kendisi pazarlamaktadır. Bunun dışında pazarlama ağları yeterince gelişmemiş olan firmalarda bu konuda profesyonel aracı firmalardan yardım almaktadır. Çeşitli büyüklükte perakendeciyle buluşan ürünler son aşamada tüketici ile buluşmaktadır.

Firmalar en çok Avrupa ülkelerine ve Arap-Orta doğu ülkelerine ihracat yapmaktadırlar. İhracatta ilk zamanda ürün kalitesiyle ilgili sorunlarla karşılaşmalarına rağmen, bu sorun sonraları azalmıştır. Türkiye’de yurtiçi pazara, yurtdışı pazara ve hem yurtiçi ve hem yurtdışı pazara üretim yapan firmalar vardır. İhracatçı üreticiler ürünlerini yurtdışı aracılar vasıtasıyla perakendecilere pazarlayıp tüketicilere ulaştırırlar. Bunun yanında yurtiçinde ihracat ayağı olmayan üreticiler ya kendi aracılarıyla ya da başka firmalar vasıtasıyla ürünlerini yurtdışı aracılara ulaştırırlar, bu aracılarda ürünün kendi ülkelerindeki perakendecilere ulaştırırlar ve tüketicilere ürün böylece satılmaktadır.

Meyve suyu endüstrisinin ileriki dönemde gelişme göstermesi ve Türkiye tarım ve gıda sektörüne önemli bir katkı yapması beklenmektedir.

Osman İnan

osmaninan1985@gmail.com

25.01.2019

1 TÜİK (2017). Türkiye İstatistik Kurumu. Tarımsal İstatistikler.

2 AKDAĞ E (2008). Dünya Meyve Suyu Sektörüne Bakış. Meyve Suyu Endüstrisi Derneği. İstanbul.

3 Kaşka vd. Türkiye’de Meyveciliğin Üretim Hedefleri.

4 İGEME (2010). Meyve Suyu Sektör Profili. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi. Ankara.

5 MEYED (2017). 2014 – 2016 yılı faaliyet Raporu.

6 AKDAĞ E  (2012). Türkiye Meyve Suyu Sektörüne Bakış, Potansiyelin adresi, Meyve Suyu Endüstrisi Derneği (MEYED). İstanbul,84 S.

7

8 AKDAĞ E ve Budakoğlu E (2008). Türkiye Meyve Suyu Endüstrisi – İstatistiki Değerlendirme. Meyve Suyu Endüstrisi Derneği. İstanbul.

9 İGEME (2010). Meyve Suyu Sektör Profili. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi. Ankara.

10 

11 

12 CEMEROĞLU B (2009). Meyve ve Sebze İşleme Teknolojisi. Cilt 1. 3. Baskı. Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları. No:38. Ankara.

13 KAPUCU G (1999). Türkiye’de Meyve Suyu Endüstrisinin Durumu Gelişmesi, Sorunları ve Geleceğe Yönelik Öneriler.  Yüksek Lisans Tezi. T.C. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim dalı. Ankara.

14 

15

Diğer Kaynaklar;

Ersu Faaliyet Raporu (2017). file:///C:/Users/lenovo/Downloads/FAAL_YET%20RAPORU%20ERSU%2030.09.2017%20(2).pdf

ANONİM (2011). Faaliyet Raporu. Konfrunt Gıda. İstanbul.

PARLAK F (2008). Sosyal Medya ve Tüketici Satın Alma Karar Sürecine Etkileri: Nitel Bir Uygulama.  Yüksek Lisans Tezi. T.C. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim dalı. Kütahya.

AK T (2009). Marka Yönetimi ve Tüketici Karar Sürecine Etkileri.  Yüksek Lisans Tezi. T.C. Karamanoğlu Mahmutbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim dalı İşletme Bilim dalı. Karaman.

BURSALI A (2008). 12-18 Yaş Arasındaki Çocukların Aile Satın Alma Kararına Etkileri.  Yüksek Lisans Tezi. T.C. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim dalı  Üretim Yönetimi ve Pazarlama Bilim Dalı. Sakarya.

DİKİCİ A (2009). Fonksiyonel Markalara Karşı Tutum ve Meyve ve Sebze Sularındaki Algısında Türk ve Fransız Tüketiciler Arasındaki Kültürlerarası Farklılıklar.  Yüksek Lisans Tezi. T.C. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı Gıda Mühendisliği Programı. İstanbul.

YILMAZ E (2008). Trakya Bölgesinde Kırsal ve Kentsel Tüketicilerin Gıda Ürünleri Tüketim Alışkanlıkları ve Gıda Güvenliğine İlişkin Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi. Doktora Tezi. T.C. Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim dalı. Tekirdağ.