Gıda Etiketleri Nasıl Olmalıdır?: Hilal Öztürk Yazdı

Hilal Öztürk gıda mühendisliği bölümünden mezun olup hali hazırda Endüstri Mühendisliği okumaktadır. Hilal Öztürk, gıda mühendisliği eğitimi boyunca daha çok gıda güvenliği, gıdada bulunan mikroorganizmalar ve fito-kimyasalların insan üzerindeki etkileri üzerine araştırmalar ve okumalar yaptı. Öztürk, yine bu konular başta olmak üzere gıdanın çeşitli alanlarıyla ilgili yazılarıyla sitemizde katkıda bulunmaktadır.

Gıda Yazarlar

29.01.2020

A⁺

A^-

Gıdalar Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar ve Merak Edilenler 7: Gıda Etiketleri

Gıdalarda doğru bilinen yanlışlar konusundaki bu haftaki konumuz olarak paketli gıdalardaki etiketlemelerin nasıl olduğu, neden önemli olduğu ve hangi bilgileri içermesi gerektiğini anlatacağız.

Etiket Nedir?

Bu sorunun en güzel yanıtını Türk Gıda Kodeksinin Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğinde bulabilmekteyiz. Bu yönetmeliğe göre, etiket ve etiketleme terimleri hakkında verilen açıklamaları aşağıda şöyle [1];

Etiket: Gıdanın ambalajının veya kabının üzerine yazılmış, basılmış, şablon ile basılmış, işaretlenmiş, kabartma ile işlenmiş, soğuk baskı ile basılmış, yapıştırılmış veya iliştirilmiş olan herhangi bir işareti, markayı, damgayı, resimli veya diğer tanımlayıcı unsurları,
Etiketleme: Gıdaya eşlik eden veya atıfta bulunan herhangi bir ambalaj, belge, bildirim veya etiket üzerinde yer alan, gıda ile ilgili herhangi bir yazı, bilgi, ticari marka, resimli unsur veya işaretleri,
Gıda hakkında bilgilendirme: Bir etiket veya gıdaya eşlik eden diğer materyal veya modern teknoloji araçları ile sözlü iletişimi de kapsayan diğer araçlar vasıtasıyla son tüketiciye sunulan ve gıda ile ilgili olan bilgilendirmeyi,
Gıda hakkında bilgilendirme mevzuatı: Belirli gıda gruplarına veya özel durumlarda tüm gıdalara uygulanabilen genel nitelikli kurallar ve sadece özel gıdalara uygulanan kurallar dahil gıdalar hakkında bilgilendirmeyi ve özellikle etiketlemeyi kapsayan düzenlemeleri,
Gıda hakkında zorunlu bilgilendirme: İlgili mevzuat gereğince son tüketiciye sağlanması gereken bilgiler olarak özetleyebiliriz.

Bütün gıdalar hakkında etiketlerde yeterli bilgi verilmelidir. Bütün tüketiciler ve müşteriler, gıdalar hakkında doğru etiketlere ve sağlıklı ürünlere erişme hakkına sahiptirler. Özetle, paketli gıdalardaki etiketlerin önemli olmasının en büyük sebebi ise alınan veya alınacak olan yiyecek ile alakalı bütün önemli bilgileri içermesidir.

Etiketteki Yazılar Nasıl Olmalıdır?

Etiketin üstünde bulunan yazılar [2];

Kolayca görülebilir, okunaklı, anlaşılabilir ve kolayca silinmeyen bir şekilde olmalıdır.
Bu yazıların üstü herhangi bir şekilde kapatılıp gizlenmemelidir.
Yazıların boyutu 12 mm’den küçük olmalıdır, fakat, küçük yüzeyli gıdalarda yazıların boyutu 0.9 mm olarak belirlenmiştir.
Yiyeceklerin sahip olmadığı özellikler varmış gibi yazılarak tüketicilere, servis edilemez.
Tüketicilerde yanlış algıya sebep olacak şeyler yazılamaz (örneğin, bütün zeytin yağlarda doymuş yağ asitleri bulunmamasına rağmen, sadece bir firma ‘Bizim ürünümüzde doymuş yağ bulunmamaktadır’ yazar ise bu olay, tüketicinin diğer firmalardaki yağlardan şüphe etmesine sebep olacaktır.)

Etiketlerin içermesi gereken bilgiler nelerdir?

Etiketler hem zorunlu olarak hem de isteğe bağlı olarak bilgiler içerebilmektedir. Örneğin, Türkiye sınırları içerisinde satılan ürünlerin Türkçe yazılı bilgileri içermesi yasal olarak bir zorunluluk iken etikette başka dillerin bulunması isteğe bağlı bir durumdur [2]. Zorunlu olarak ve zorunlu olmasa bile etiketlerde görebileceğimiz bilgiler ve bu bilgilerin hangi konuları kapsadıkları ise [1,3,4];

Gıdanın ismi: Ürünün ne olduğunu kesin olarak belirlemektedir. Ayrıca, herhangi bir ticari marka veya marka adı ve ürünün içeriğini göstermeyen özel ad, gıdanın ismi yerine geçemez. Ek olarak, gıdayı üretmek için gerçekleştirilen fiziksel ve özel işlemler (tütsüleme, konsantre etme, dondurma veya kurutma gibi) bilgiler gıdanın ismi yanında veya isminin içinde belirtilmesi gerekmektedir.
Gıdanın üretildiği şirketin adı ve adresi: Gıdanın izlenebilirliğinin sağlanması için etiket üzerinde üretici veya ambalajlayıcı veya dağıtıcı bilgilerinin bulunması gerekmektedir. Gıda hakkında bilgilendirmeden sorumlu olan gıda işletmecisinin adı veya ticari unvanı ve adresi uygun ifadeler kullanılarak belirtilir ve eğer ürün ithal ediliyorsa, gıda işletmecisi “ithalatçı” olarak belirtilir.
Bileşen listesi: Gıdalarda kullanılan bileşenleri içermektedir. Gıdanın bütün bileşenleri, üretim için kullanıldıkları miktara göre ağırlıkça azalan sırayla bu listede yer alır, yani bileşenler gıdada en çok bulunandan en az olan şeklinde olarak sıralanmaktadır.
Menşei bilgisi: Gıdanın 27/10/1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanununun 18 ila 21 inci madde hükümleri çerçevesinde belirlenen madde tarafından hangi ülkeden geldiğini gösteren ibaredir.
Gıdanın üretildiği parti numarası: Bu numaranın anlamı şöyle açıklanabilir; aynı koşullarda ve tek seferde üretilen veya ambalajlanan gıdaları belirlemek için kullanılan işaretleme sistemidir. Ayrıca, üretilen gıdalarda geriye dönük izlenebilirliğin sağlanmasını desteklemek için kullanılmaktadır.
Gıdanın kayıt veya onay numarası: Ülkemizde bir gıda maddesinin tüketiciye satılabilmesi için, gıdanın cinsine göre işletmenin kayıtlı veya onaylı olması gerekmektedir ve bu bilgiler etiketlerde şöyle; “İşletme Kayıt Numarası: ….” veya “Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının …. Tarih ve … sayılı izni ile üretilmiştir.” veya ““Gıda sicil numarası/çalışma izin numarası: …” veya “tanımlama işareti” yazılabilirmektedir.
Gıdanın raf ömrü bilgisi: Gıdalar için raf ömrü bilgisi ‘Son Tüketim Tarihi (STT)’ ve ‘Tavsiye Edilen Tüketim Tarihi (TETT)’ olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Aralarındaki farkı ise şöyle; STT kesin bir tarih belirtir ve gıda güvenliği açısından önemlidir (örneğin, süt ürünleri daha çabuk bozulmaya müsait olduğu ve bozuldukları zaman kolayca insan sağlığını etkiledikleri için bu tarz ürünler belirli bir zamanda kesinlikle tüketilmeleri gerekirken, çikolata veya bisküvi gibi ürünlerin bozulma olasılıkları daha düşük olduğundan dolayı biraz daha esnek kullanım sürelerine sahiptirler). Özetle, STT bilgisi kolay bozulabilir ve doğal gıdalar (örneğin; tavuk, et, günlük süt, yoğurt gibi) için kullanılır ve kesin bir son kullanma tarihi belirtmektedir. TETT ise daha çok paketli ve kolay bozulmayacak gıdaların (örneğin; bisküvi ve çikolatalar gibi) üzerinde kullanılmaktadır ve STT gibi kesin bir tarih belirtmemektedir.
Gıdada eğer bulunuyorsa veya şüpheleniliyorsa alerjen bilgisi: Bazı ürünler (glüten, süt ve süt ürünleri, deniz mamulleri, kereviz, ceviz, fındık gibi) sebebiyle birçok insan alerjik reaksiyon gösterebilmektedir. Bu sebeple, eğer gıda bu alerjik besinleri içeriyor ise, etikette koyu bir renkle yazılarak gösterilmesi gerekmektedir. Ayrıca, üretilen gıda, bu alerjik besinleri içermese bile, üretim hattının herhangi bir yerinde bu alerjen besinler kullanılıyorsa, etikette bu üretilen gıdanın yine de içinde olabileceğine dair belirtilmesi gerekmektedir.
Gıdanın besin değerleri: Paketli gıdaların alınması sırasında etikette yazılan ‘Günlük Karşılama Miktarı (GKM)’ önemli bir seçim kriterini oluşturmaktadır. Buna göre, tüketiciler verilen besin değerlerinin ve içerdikleri enerji miktarlarının karşılaştırmalarını yaparak satın alma yoluna giderler. Yüzdelik değerler olarak verilmektedir ve GKM bilgileri, tüketim için hazır haldeki bir porsiyon gıdanın değerlerini vermektedir.
Depolama ve muhafaza koşulları: Gıdalarda özel depolama ve muhafaza koşulları varsa, bu özel koşullar etiket üzerinde belirtilmelidir. Aksi taktirde, gıda güvenliğinin de dışına çıkılmış olur ve gıdaların bozulmasına sebebiyet vermektedir.
Özel kullanım talimatları: Gıdanın mümkün olan en uygun şekilde tüketilmesini sağlamak amacıyla etikette bulunur.
Gıdanın net gramajı: Ambalajlı gıdanın, ambalaj malzemesi ve gıda ile birlikte ambalajlanan diğer malzemeler hariç miktarını belirtir. Ayrıca, katı gıdalarda uygun herhangi birimlerden (örneğin; litre, santilitre, mililitre, kilogram veya gram gibi) birinin etikette gösterilmesidir. Sıvılarda ise hacim birimi kullanılmaktadır.
Alkol derecesi: Hacim olarak %1,2’den fazla alkol içeriyorsa, içeceklerde gerçek alkol derecesi olarak belirtilmesi gerektiği şeklide açıklayabiliriz.