Gıda Ambalajlaması: Hilal Öztürk Yazdı

Hilal Öztürk gıda mühendisliği bölümünden mezun olup hali hazırda Endüstri Mühendisliği okumaktadır. Hilal Öztürk, gıda mühendisliği eğitimi boyunca daha çok gıda güvenliği, gıdada bulunan mikroorganizmalar ve fito-kimyasalların insan üzerindeki etkileri üzerine araştırmalar ve okumalar yaptı. Öztürk, yine bu konular başta olmak üzere gıdanın çeşitli alanlarıyla ilgili yazılarıyla sitemizde katkıda bulunmaktadır.

Gıda Yazarlar

26.03.2020

A⁺

A^-

Gıdalar Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar ve Merak Edilenler 15: Gıda Ambalajlaması

Bu haftaki konumuzda ise gıda ambalajlarından bahsedeceğiz. Her ne kadar insanlar gıdaların taze ve ambalajsız satılmasını istese, gıdaların ambalajlanması gıda kayıplarının önüne geçilmesi konusunda en önemli adımlardan biridir.

Örneğin, iki arkeolog 1922 yılında gizli bir dehliz bulup, Tutank-Amon’un sandukası ile karşılaştıkları zaman belgeleri okuyarak Firavunun milattan 1340 yıl önce yaşadığını tespit etmişlerdir yani, firavun 3262 yıldır ambalaj içinde muhafaza edilmiş ve zarar görmemiştir [1]. Başka bir örnek ise, 80’li yıllarda Rusya’da yapılan bir araştırmaya göre, dönemin paketleme, dağıtım ve depolamalarındaki yetersizlikler sebebiyle; taze sebzelerin %45’i, taze meyvelerin %55’i, tahılların %50’si, yılda 1 milyon ton et ve 1,5 milyon ton balık bozulurdu [2]. Gıda ambalajlama o dönemde daha çok kullanılıyor olsaydı, bu bozulmaların önüne geçilebilirdi ve bu sebeple, gıdaların ambalajlanması çok önemlidir.

Ambalaj nedir?

Ambalajların yeri gıda sektöründe ağırlıklı bir yere sahiptir. Gıda sektörünün tüketicinin birincil ihtiyaçlarını karşılayan bir sektör olması sebebiyle ve gelişen dünya pazarında büyük rekabetlerin doğmuş olmasıyla ambalajlamada çok çeşitli malzeme ve biçim kullanan bir alandır [1].

Ambalaj, içinde bulanan ürünü en iyi şekilde koruyan, hijyen koşulları sağlayan, bir markası olan ve mamulü her yönü ile temsil eden; güvenilir şekilde saklayıp, depolanmasını ve tüketiciye ulaştırılmasını sağlayan her türlü malzemedir [3].

Gıda ambalajlarının özellikleri ise [4];

Gıda için uygun olmalı, gıdadan etkilenmemeli veya gıdayı etkilememelidir
Zararlı ve toksik maddeler içermemelidir
Temizlik açıdan uygun olmalıdır
Belirli fiziksel dayanıklılığa sahip (darbeye, yırtılmaya, delinmeye ve dış koşullara karşı dayanıklı) olmalıdır.
Saydam olmalıdır.
Işığın zararlı özelliklerinden, gıda korunmalıdır.
Rutubete, yağa, gaz ve kokuya karşı bariyer özelliği iyi olmalıdır.
Kolay açılabilir ve gereğinde tekrar kapatılabilir özellikte olmalıdır.
Gıdanın özelliklerine uygun olmalı (Örneğin kolay boşaltılabilmeli veya içindeki gıda tarafından delinip yırtılmamalıdır)
Çevreye uygun olmalı, kolay yok edilebilir veya tekrar kullanılabilir olmalıdır.
Hafif ve uygun şekilli ve estetik olmalıdır.
Üretimi, şekillendirilmesi (kaynaklanabilir, yapıştırılabilir, yazı yazılabilir, katlanabilir vb.) kolay olmalıdır.
Ekonomik olmalıdır.

Ambalajda kullanılan maddelerde istenen özellikler nelerdir?

Gıda maddesinin özelliklerine bağlı olarak sıcaklık değişimleri, nem, hava, ışık gibi olumsuz dış etkenlerden korumalı [5].
Gıda maddelerinin bileşiminde istenmeyen değişikliklere ve organoleptik (koku, görünüm vs.) özelliklerinde bozulmalara neden olmamalı ve gıda maddesiyle etkileşim göstermemeli [5].
Doldurma, taşıma ve depolama koşullarına dayanıklı ve istiflemeye uygun olmalı [5].

4 ana ambalaj maddesi bulunmaktadır;

Ambalaj Türleri	Tanım	Olumlu Özellikleri	Olumsuz Özellikleri	Tipleri	Kaynaklar
*Cam Ambalaj*	İçine konulan ürünün görülebilmesini tercih edilen bir ambalajdır. Üretiminde kullanılan maddeler; silisyum dioksit (kum), kireç, soda, alüminyum oksittir. Bu malzemelerin eritilmesi sonucunda elde edilmektedir.	Sert, sağlam, kimyasal açıdan reaksiyona girmeyen malzemedir. Zamanla aşınmaz veya bozulmaz. Yüzeyleri parlak, pürüzsüz ve kolay temizlenebilir. Gaz, su buharı, koku veya sıvı geçirgenliği yoktur.	Işık geçirmesiyle, gıdanın renginde bozulmaya sebep olur. Sorunlara sebep olabilecek olaylar ise; kolay kırılabilir olması (darbe, ısıl şok veya aşırı basınç altında) ve ağır olmasıdır.	Şişeler, kavanozlar, bardak tipi düz ağızlı kaplar, damacanalar	3
*Kağıt Ambalaj*	Kâğıt ve karton ambalajlar, üretimi kolay, ekonomik, işlenmesi kolay, taşınması sırasında az yer kapladığı ve dayanıklı olduğu için tercih edilir. Selülozdan üretilir.			Sargılık (Kraft, sülfit, yağ geçirmez, bitkisel parşömen, ince kağıt neme dayanıklı), kaplanmış kağıt (Mumlanış, plastik kaplanmış) Kağıt levha (Zayıf, dubleks, katı beyaz levhalar) Lifli levha (Katı lifli, oluklu mukavva, Şekil verilmiş kaplar, gelişmiş ambalajlar)	3
*Metal Ambalaj*	Metal, yeryüzü tabakasını oluşturan çeşitli minerallerin işlenerek saflaştırılması ile üretilir. Metaller, değişik element ve elementlerin bileşiminden oluşur ve bu elementlerin adı ile anılır. Ambalaj endüstrisinde en çok kullanılan metaller teneke ve alüminyumdur.	Işık, hava ve suya karşı dayanıklıdır Böceklere ve kemirgenlere karşı yeterli şekilde sağlamdır. Sterilizasyon için ısıtılabilmesi ve hemen soğutulabilir. Doğada en kolay yok olan malzemedir.		Teneke kaplar (kalay kaplamalı çelikten), laklanmış tenekeler (lakla kaplamalı çelikten), krom kaplamalı çelik, alüminyum kaplamalı çelik,	3
*Plastik Ambalaj*	Ham petrol, gaz ve kömürden üretilmektedir. Üretilen toplam petrolün %4’ü plastik üretiminde kullanılır.			Polietilen tereftalat, (PET veya PETE veya PE), yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE), polivinil klorür, (PVC), düşükük yoğunluklu polietilen (LDPE), polipropilen, (PP), polistiren (PS), genişletilmiş (veya köpükleştirilmiş) polistiren (EPS) ve diğerleri	3

Bunların dışında; ahşap, pamuk, seramik, kenevir gibi malzemelerden yapılan ve değişik malzemelerle birleştirilmiş kompozit ambalajlar ve seramikler vardır [3].

Son olarak, gıda ambalajlama sektör için önemli bir yere sahiptir. Gıda ambalajı, üretildiği andan itibaren tüketicilere ulaşana kadar ürünü korumak, performansını arttırmak ve ürünle alakalı bilgi vermek amacıyla kullanılmaktadır. Ek olarak, gıda kayıplarını ve gıdaların bozulmalarını önlemek gibi bir amaca da hizmet etmektedir.

Kaynaklar