İlk Tarım Bakanı: Zekai Apaydın ve Tarım Bakanlığının Kurulması
Kısaca Hayatı
Aziz Zekai Apaydın 1884 yılında Bosna Greveşka’da doğdu. Babası tüccardan Hacı Salih ve annesi Şefika hanımdır, çocuklarıyla birlikte Anadolu’ya göç ettiler ve Aydın’a yerleştiler. Eğitim hayatı sırasıyla Aydın Rüştiyesi, İzmir Merkez İdadesi ve nihayetinde de 1903 yılında Mülkiye Mektebi’ni tamamladı. Bunu takiben İzmir Vilayeti Maiyet Memurluğuna atandı (Maiyet Memuru: Yüksek makamlı bir memurun yanında görev yapan memur). 1907 yılında Rumeli eyaletine bağlı Vulçetrin’e kaymakam olarak atandı. Bunu takip eden 5 yıl boyunca (1908-1913) çeşitli yerlerde kaymakamlık görevleri yaptı. 1914 Mayıs ayında Mersin Mutasarrıflığına getirildi. 1916’da mutasarrıflık ( Tanzimat’tan sonra, Osmanlı yönetim teşkilâtında sancakların yöneticisine verilen ad) görevi için Kayseri’ye gitti. 8 ay sonra 1917 yılının Haziran ayında Eskişehir’e aynı görev için atandı.
Milli Mücadele Dönemi
Zekai Apaydın, Milli Mücadelenin başlamasıyla Adana’ya döndü ve Milli Mücadele faaliyetlerine yardımcı oldu. Ağustos 1920 Adana’dan milletvekili oldu, ve Lozan Konferansında bulundu.
Ziraat Vekilliği
Apaydın Ziraat vekilliğini ikinci milletvekilliği döneminde yaptı (Aydın milletvekili iken). Bu yönüyle Cumhuriyetin ilk Tarım Bakanı olmuştur. 6 Mart 1924’ten 30 Ağustos 1924 yılına kadar bu görevi sürdürdü.
Cumhuriyetin ilk hükümetini kurma görevi İsmet Paşa’ya verilmiştir. Birinci hükümet beş ay sürmüş ve ikinci hükümet kurulmuştur. Yeni hükümette İktisat Vekâleti feshedilmiş ve yerine Ticaret Vekâleti ve Ziraat Vekâleti adlarıyla iki velâlet kurulmuştur. İşte yeni kurulan Ziraat Vekâletine Zekâi Bey getirilmiştir.
7 Mart 1924 tarihli Hakimiyet-i Milliye gazetesinde Ziraat Vekaletinin kuruluşu şöyle açıklanmış:“…Bir çiftçi memleketi olan memleketimizin kurulan Ziraat Vekâletiyle yeniden canlanması ilk müşahede edeceğimiz eserler sırasındadır. Hariçten istikraz etmeksizin, milli mücadele esnasında olduğu gibi, sırf dahilden karşılanacak bir bütçenin ilk feyzi ancak ziraat olabilirdi. Fırkanın mütehassısları söylüyorlar ki vatanın mümbit toprakları bugünkü iptidî ziraat aletleriyle bile iyi işlenirse şimdiki bütçemizin dört beş misline varmak muhakkaktır. Yeni Hükümetin teşekkülünde bir Ziraat Vekâletinin tecelli edişi en ziyade ehemmiyetle telâkki edilecek bir noktadır. İstihsal kudretinin ilk merhalesi olan ziraatı bir taraftan tevsi ve takviye, diğer taraftan yavaş yavaş yeni âletlerle teçhiz etmek, işe en amelî yoldan girmiş olduğumuzu gösterir…”
Ziraat Vekâletinin kuruluşundan iki ay sonra Adana’da düzenlenen Ziraat Sergisini açmak ve tarımla ilgili bazı teftişlerde bulunmak üzere seyahata çıkan Zekâi Bey dönüşünde şu beyanatı verir:“Ziraat durumu vericidir. Fevkalâde ümit vericidir. Geçen seneye nisbetle çok fazla ekim vardır. Hatta bazı yerlerde geçen senenin iki misli ekilmiştir. Müsait yağmurlar da yağdığı için iyi mahsul idrak edileceği ümit olunuyor. Bu sene herhalde kendi ihtiyacatımızı temin edeceğiz, İstanbul’a külliyetli zahire sevk edebileceğiz. Adana’nın pamuk mahsulü çok iyidir. Konya’daki Çumra ovasını gezdim. Bu havalideki otuz kadar köylere yardım ederek ziaraatlarını takviye edeceğiz. Zaten elimizdeki tahsisat nisbetinde her tarafın çiftçilerine nakden, çift hayvanatı, tohumluk vermek suretiyle yardım ediyoruz. Aynı zamanda Çumra’da bir de numune çiftliği tesis etmek tasavvurundayız. Eskişehir’den geçerken çiftçilerle temas ettim. Mahsullerinden çok ümitlidirler. Ziraattaki bu faaliyeti daha iki sene devam ettikten sonra memleketin iktisadî vaziyeti mesut bir şekil alacaktır.”Tarım ürünlerinin şehirlerde ucuza satılmasını temin amacı ile Türk şimendiferlerinde tenzilâtlı tarife uygulanarak düşük fiyatla taşınmaları çalışmalarına yine Zekâi Beyin Ziraat Vekilliği sırasında başlanılmıştır.
Daha sonra Moskova Büyükelçiliği ve Milli Savunma Bakanlığı yaptı. 3. 4. ve 5. dönem seçimlerde Diyarbakır’dan milletvekilliğine devam etti. 1939 yılında Atatürk’ün ölümüyle Cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü ile bazı sıkıntılar yüzünden istifa ederek emeklilihe ayrıldı. 29 Nisan 2947’de İstanbulda son nefesini verdi.
Kaynaklar:
http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-01/turkiye-cumhuriyetinin-bakan-ve-buyukelcilerinden-zekai-apaydinin-albumunden
https://tr.wikipedia.org/wiki/Zekai_Apayd%C4%B1n