COVİD-19 ve Gıda Tedarik Zinciri: Osman İnan Yazdı
COVİD-19 ve GIDA TEDARİK ZİNCİRİNDE YAŞANABİLECEK SORUNLAR: NELER YAPABİLİRİZ?
29 MART 2020 FAO RAPORU
Covid-19 pandemisi önümüzdeki günlerde gıda tedariğinde nasıl bir süreç yaşayabileceğimiz sorununu gündeme getirdi. Bunun için FAO’nun çalışmaları var. Bu yazıda, pandeminin gıda tedariğine etkilerinin ortaya çıkması ve FAO’nun bu ana kadarki çalışmalarının bir değerlendirmesini yaptım. İyi okumalar dilerim…
29 Mart 2020’de FAO Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Bölümü Baş ekonomisti ve Genel Müdür Yardımcısı Maximo Torero Cullen tarafından ‘COVID-19 ve gıda tedarik zincirleri için risk: Nasıl cevap verilir?’ bir makale yayınlandı. Rapordan başlıklar ve değerlendirmeler aşağıdaki gibidir;
İlk olarak biz ne biliyoruz?
Dünya devletlerinin hemen hemen hepsi, koronavirüsün yayılmasını yavaşlatmak için ekonomilerini dışa kapattılar. Süpermarket için, raflar şimdilik stoklanmış gibi görünmektedir. Ancak pandemi krizinin uzun sürmesi durumunda gıda tedarik zincirleri, çiftçileri, tarımsal girdileri içeren karmaşık bir etkileşim ağı, işleme tesisleri, nakliye, perakendeciler ve daha fazlası bu işten oldukça etkilenebilir. Denizcilik sektörü için, zaten liman kapanmaları nedeniyle yavaşlama ve lojistik engelleri gelecek zamanlar için tedarik zincirlerini bozabilecektir.
Gıda kıtlıklarından kaçınmak için ülkeler, gıda tedarik zincirlerini korumalıdırlar. 2007-2008 küresel gıda krizinin aksine, kıtlık bu kez bir sorun değil olamayabilir. En çok ihtiyaç duyulan temel ürünler iyi durumdadır ve ekinlerin bulundukları yere nakledilmeleri gerekmektedir. Ticareti kısıtlamak sadece gereksiz olmakla kalmayacaktır, aynı zamanda üreticilere ve tüketicilere de zarar verir ve hatta pazarlarda panik yaratabilecektir. Makine gücü yerine iş gücü gerektiren yüksek değerli emtialar üretimi için, ülkeler işçilerini koruyacak sistemler geliştirmelidir. Virüsle mücadele ederken bir yandan da gıda tedarik zincirlerini korumalıdır.
Ne yapmalıyız?
Sağlık en önemli öncelik olmalıdır. Ülkeler test sayılarını mümkün olduğunca hızlandırmalı ve salgının yayılımı yavaşlatmak için izolasyon önlemleri uygulanmalıdır. İkincisi, ülkeler pandemiden en çok etkilenen ekonomisi zayıf insanların ihtiyaçlarını karşılamalıdır. Üçüncüsü, ülkeler, gıdaların üretimine öncelik vererek sektör çalışanlarını işte tutmalı ve özel önlemlerle üretim çıktılarını korumalıdır.
Yapılacaklar;
- Acil gıda yardımı ve sosyal koruma programlarını genişletmek ve geliştirmek
160’dan fazla ülkede, nüfusun %87’sinden fazlasında ekonomik olarak en savunmasız grubun evde tutulması, salgından en az etkilenmesi hedeflenmektedir. Bu durumdan belki de en çok hazır yemek firmaları ve okullara gıda tedariği sağlayanlar etkilenmiştir. Çözüm için, bir kereliğine nakit yardımı veya gıda bankacılığının verimliliğinin arttırılması gibi konular önemlidir. Bunların yanında, kötü beslenme konusunda da mücadele yapılmasının önemlidir. Bazı ülkeler bu konularda önlemler almışlardır.
- Küçük ölçekli çiftçilere üretkenliklerini ve pazarlarını geliştirmek için destek verilmesi ve ürettikleri yiyeceklerin ayrıca e-ticaret kanalları aracılığıyla satılmasına destek olunması
Seyahat kısıtlamaları, çiftçilere girdi alıp satmakta zorluk gibi olumsuz etkiler yaşatmaktadır. Taze ürünlerde gıda kayıpları yaşanmaktadır. Çiftçilerin ürettikleri ürünleri satış noktalarına rahatça getirememeleri söz konusudur. Mevsimlik işçilerin seyahat edememekten kaynaklı emek kaybı gibi özel durumlarına çözüm getirilmelidir. 2014’te ebola salgının neden olduğu sonuçlar unutulmamalıdır. Çin örneğindeki gibi işçi kayıpları, azalan yem kapasitesi, azalan kesimhane kapasiteleri hesap edilmelidir.
Temel önlemlerin uygulanabilmesi önemlidir. Gıda toplama merkezleri küçük üreticileri korumak üzere onlara yaklaştırılmalı ve daha yüksek kapasitelere taşınmalıdırlar. Gıda bankaları daha anlamlı ve aktif rol oynamalıdır. Bunun yanında, sözleşmeli üretim modelinin etkinliği arttırılmalıdır. Çiftçilere yapılan ödeme makbuzu sistemi yeniden düzenlenmelidir. E-ticareti teşvik etmek, küçük üreticiler için finansman modelleri geliştirmek önemlidir.
Bazı ülkeler küçük çiftçiler için destek paketleri sunmaktadır. Çiftçiler üretimi arttırmak için nakit paraya ihtiyaç duymakta, bu konuda bankalar kredi geri dönme sürelerini uzatmalı, daha iyi finansman seçenekleri sunmalıdır. Raporda, küçük çiftçiler için daha pek çok düzenleme enerji ihtiyacının karşılanması, kırsaldaki çocukların özellikle günlük gıda ihtiyacının karşılanması, çiftçilerin sağlığının korunması, işgücünün sürekliliği, sağlık için koruyucu önlemler alınması gibi konular önerilmektedir.
- Önemli lojistik darboğazlarına odaklanılarak gıda değer zincirinin canlı tutulması
Gıda değer zinciri genel olarak iki gruba ayrılabilir: temel ürünler (buğday, mısır, soya fasulyesi ve yağlı tohumlar) ve yüksek değerli ürünler (meyve, sebze ve balıkçılık). Temel ürünler üretiminde sermaye yoğun ve işgücü sıkıntısı sorunu ile koronavirüs ile ilgili hareket kısıtlamaları, büyük şehirler arasında ulaşım sınırlamasından kaynaklanan gıdaların dağıtımı da etkilenmiştir. İkinci grup, yüksek değerli ürünler üretmek için ise büyük miktarda emek gereklidir. Çalışanlar hastalandığında veya göçmen işçiler seyahat sorunları yaşadığında bu grup ürünlerin üretimi güçleşecektir. Gıda tedarik zincirlerini bozan lojistik engeller, dayanıklılığı düşük ve yüksek değerli malları daha fazla etkilemektedir. Yüksek değerli tedarik zinciri ayrıca emek yoğun olan gıda işleme tesislerini de içermektedir. Şu anda, sıralamanın çoğu ve paketleme hatları sosyal uzaklaşma gerekliliklerine uymamaktadır.
Başlıca temel mal ihraç eden ülkeler çözüm bulmak için her türlü çabayı göstermelidir. Malların ülkeler arasında taşınabilmesi için lojistik aksaklıklarını en aza indirmek gereklidir.
- Küresel ticareti açık tutmak için ticaret ve vergi politikalarını konuşmak
İthal gıdaya bağımlı ülkelerin para birimleri nedeniyle dolar karşısında satın alma güçleri düşmektedir. Bu durumda, çoğu ülke için ani ve aşırı gıda fiyat şokları meydana gelebilir. Ülkeler, ticaret ve vergilendirme politikası seçeneklerini ve olası etkilerini derhal gözden geçirmelidir. Gıda ticareti için elverişli bir ortam oluşturulması önemlidir. Hükümetler ihracat yasakları da dahil olmak üzere mevcut ihracat kısıtlamalarını ortadan kaldırmalıdır.
- Makroekonomik sonuçları yönetilmesi
Ekonominin çalışması için salgının kontrol altına alınması gerekmektedir. Ancak yine de hükümetler ekonominin çalışması için gerekli düzenlemeler yapmalıdır.
30 Mart 2020’de FAO Genel Direktörü QU Dongyu ile DSÖ ve DTÖ Genel Direktörleri Tedros Adhanom Ghebreyesus ve Roberto Azevedo’dan COVID-19’un gıda ticareti ve piyasalar üzerindeki etkilerinin hafifletilmesi üzerine ortak açıklama geldi.
Konuşmada rapordan farklı pek bir şey göze çarpmamaktadır. Uzun süren bir salgının, gıda tedarik zincirlerini zorlayabileceği ve böylece çiftçileri, işleme tesislerini, nakliye hizmetlerini, perakendecileri ve diğerlerini etkileyebileceği konusunda uyarılar yapılmıştır. Ticaretin kısıtlanamayacağı daha çok işbirliği yapılması gerektiği vurgulanmıştır.
Açıklamanın devamında;
Gıda ticareti tedbirleri, gıda üretimi, tüketimi ve stok seviyeleri ile gıda fiyatları hakkındaki bilgilerin gerçek zamanlı olarak erişilebilir olmasını sağlanmalıdır. Bu, belirsizliği azaltır, üreticilerin, tüketicilerin ve ticaret ile uğraşanların daha bilinçli kararlar almasını sağlar. Hepsinden önemlisi, panik alışverişinin ve gıda ile diğer tüketim malzemelerin stoklanmasının kontrol altına alınmasına yardımcı olacaktır.
Şimdi dayanışma gösterme, sorumlu hareket etme ve ortak amacımız olan gıda güvenliği ve beslenmenin gelişimini sağlayarak dünyadaki insanların genel refahını arttırmaya bağlı kalma zamanıdır. COVID-19’a verilen yanıtın, temel gıdalarda kıtlık yaratmaya, açlık ve kötü beslenmeyi şiddetlendirmeye izin verir nitelikte olmamasına dikkat edilmelidir.
Tarım gıdadır, hayattır. Covid-19 virüsünün etkilerini yaşadığımız şu günlerde tarımın önemi, gıda güvencesinin öneminin daha çok anlaşılmalıdır. FAO’nun çalışmaları da göstermektedir ki önümüzdeki günlerde gıda zincirince aksaklıklar görülebilir. Bunlar için sorumluluk hisseden herkesin elinden geleni yapması gerekir. Ülkemizin geçtiği bu zor süreçte görevini büyük bir özveriyle yerine getiren başta bütün sağlık sektörü çalışanlarına ve bu zor süreçte gıda ihtiyacımızı karşılayan tüm gıda sektörü emekçilerine teşekkür ederim.
Osman İnan
02.04.2020
KAYNAKLAR
FAO (2020). COVID-19 and the risk to food supply chains: How to respond? http://www.fao.org/documents/card/en/c/ca8388en Erişim Tarihi: 02.04.2020.
FAO (2020). http://www.fao.org/2019-ncov/analysis/en/ Erişim Tarihi: 02.04.2020.
FAO (2020). http://www.fao.org/director-general/news/news-article/en/c/1268825/ Erişim Tarihi: 02.04.2020.
FAO (2020). http://www.fao.org/2019-ncov/q-and-a/en/ Erişim Tarihi: 02.04.2020.
FAO (2020). http://www.fao.org/turkey/news/detail-events/en/c/1269047/ Erişim Tarihi: 02.04.2020.